Czy wykonywanie szczepień przed wyjazdem jest obowiązkowe?

Do szczepień wykonywanych przed wyjazdami zagranicznymi należą szczepienia zalecane i obowiązkowe. Szczepienia obowiązkowe wprowadzane są przez poszczególne kraje na podstawie Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i przede wszystkim mają na celu ochronę mieszkańców państw nimi objętych przed epidemiami chorób zakaźnych. Obecnie jedynym szczepieniem obowiązkowym dla podróżujących z Europy, wpisanym na stałe do wspomnianych przepisów, jest szczepienie przeciw żółtej gorączce (żółtej febrze). Jest ono wymagane przy wjeździe do części państw tropikalnych, głównie w Afryce i Ameryce Południowej. Przygotowując się do wyjazdu zagranicznego warto pamiętać, że brak obowiązku szczepienia w medycynie podróży nie jest równoznaczny z tym, że w danym kraju nie występuje ryzyko zachorowania. Zdrowie turysty chronią przede wszystkim szczepienia zalecane, których wybór zależy od trasy i charakteru wyjazdu oraz stanu zdrowia podróżnego. Przyjęcie przed wyjazdem zalecanych szczepionek to najlepszy sposób ochrony przed zachorowaniem podczas podróży lub po jej zakończeniu.

Czy przed wyjazdem wystarczy poradzić się lekarza pierwszego kontaktu?

Nie ma przeszkód formalnych, aby przychodnia podstawowej opieki zdrowotnej zapewniała profilaktykę dla podróżnych. Optymalnym rozwiązaniem jest jednak konsultacja w poradni medycyny podróży, zwłaszcza przed wyjazdem do tropiku lub miejsc o złych warunkach sanitarnych. Lekarz specjalista w takiej poradni ma dostęp do najnowszych danych epidemiologicznych i może zaproponować kompleksową profilaktykę dla podróżnika: odpowiednio dobrane szczepienia ochronne zalecane i obowiązkowe, w razie potrzeby - leki zapobiegające malarii, wyposażenie apteczki podróżnej oraz porady dotyczące zdrowia w podróży w danym regionie świata. Jest to szczególnie ważne w przypadku wyjazdów do miejsc, w których występuje duże ryzyko chorób tropikalnych, a także u podróżnych z przewlekłymi problemami zdrowotnymi lub zaburzeniami odporności. W poradni medycyny podróży można także uzyskać specjalistyczną poradę w przypadku podróży podczas ciąży i wyjazdów z małymi dziećmi. Co ważne, poradnie medycyny podróży oferują dostępne na miejscu szczepionki i jest to rozwiązanie wygodne dla podróżników.

Kiedy najlepiej zgłosić się do poradni medycyny podróży przed wyjazdem do tropiku?

Przygotowania do takiej podróży najlepiej rozpocząć około 6-8 tyg. przed planowanym wyjazdem. Taki okres zapewnia możliwość realizacji szczepień obowiązkowych i zalecanych w wygodnych dla podróżnika terminach. Do poradni medycyny podróży warto się zgłosić także w sytuacji, kiedy nie mamy tyle czasu. Niektóre szczepienia dla podróżnych można przyjąć nawet na krótko przed wylotem, a dla części z nich dostępne są tzw. przyśpieszone schematy szczepień. Nawet w razie podróży typu „last-minute” zdążymy z dawkami przypominającymi szczepionek, profilaktyką malarii, czy wyposażeniem apteczki.

Jakie informacje warto przygotować na konsultację przed szczepieniami w poradni medycyny podróży?

W celu ustalenia optymalnej profilaktyki przed wyjazdem, na spotkanie z lekarzem medycyny podróży warto przygotować informacje dotyczące trasy podróży (niekiedy pomocne są szczegółowe dane dotyczące odwiedzanych miejsc w poszczególnych krajach), charakteru wyjazdu (turystyczny, służbowy, podróż długoterminowa, praca lub wolontariat w tropiku), warunków pobytu i planowanych aktywności (nurkowanie, wspinaczka wysokogórska, safari, rejs), terminu i długości podróży. Przydatne są także informacje na temat stanu zdrowia turysty m. in. w zakresie dotychczasowych szczepień, chorób przewlekłych, stosowanych na stałe leków, alergii lub innych ważnych okoliczności zdrowotnych, takich jak np. planowana lub obecna ciąża albo karmienie piersią. Wszystkie te dane pozwalają lekarzowi jak najlepiej odpowiedzieć na potrzeby podróżnika i właściwie dobrać środki profilaktyczne: szczepienia ochronne, leki zapobiegające malarii, środki ochrony przed biegunką podróżnych, wyposażenie apteczki podróżnej i inne.

Ile kosztuje komplet szczepień przed wyjazdem za granicę?

Koszt wykonania kompletu szczepień przed pierwszym wyjazdem za granicę do krajów tropikalnych wynosi zazwyczaj kilkaset złotych. Zależy on przede wszystkim od ich zakresu, związanego m.in. z kierunkiem i charakterem podróży. Przy szacowaniu kosztów szczepień warto wziąć pod uwagę, że chronią one przez długi okres – w zależności od zastosowanej szczepionki, przez kilka lat lub nawet do końca życia.

Przed jakimi chorobami zakaźnymi można ochronić się za pomocą szczepień ochronnych przed podróżą?

W Polsce dostępne są szczepionki przeciwko wielu chorobom zagrażającym podróżnym w tropiku oraz w innych regionach geograficznych. Dzięki szczepieniom turyści mogą zabezpieczyć się m. in. przed wirusowym zapaleniem wątroby typu A (WZW A, tzw. „żółtaczka pokarmowa”), durem brzusznym, wścieklizną, japońskim zapaleniem mózgu, żółtą gorączką, cholerą i kleszczowym zapaleniem mózgu. Zdrowie podróżnych chronią także szczepienia, które są zalecane przez polski Program Szczepień Ochronnych mieszkańcom naszego kraju niezależnie od planowanych wyjazdów m.in. szczepienia przeciwko grypie, tężcowi, błonicy i krztuścowi, poliomyelitis, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B, tzw. „żółtaczka wszczepienna”), zakażeniom meningokokowym czy odrze.  Wśród nowości w profilaktyce dla wyjeżdżających do tropiku można wymienić szczepionki przeciwko dendze oraz gorączce chikungunya. Niestety, jak dotąd nie można zaszczepić się przeciwko malarii przed wyjazdem, jednak podróżni mają do dyspozycji inne, skuteczne środki zapobiegające tej chorobie.

Czy szczepionki otrzymane w dzieciństwie w ramach Kalendarza Szczepień obowiązkowych chronią w przypadku wyjazdu?

W ramach Kalendarza Szczepień dzieci i młodzież w Polsce otrzymują wiele szczepionek rutynowo i bezpłatnie. Część z nich zapewnia odporność do końca życia (np. szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B) i chroni osobę zaszczepioną w dzieciństwie nawet po wielu latach podczas podróży. W przypadku niektórych szczepień z tej grupy, osobom uodpornionym w młodości zaleca się przed podróżą przyjęcie dawki przypominającej np. przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi (szczepienia przypominające rekomendowane są co 10 lat) lub poliomyelitis. Konsultacja w poradni medycyny podróży przed wyjazdem stanowi zawsze dobrą okoliczność do sprawdzenia wraz z lekarzem wcześniej wykonanych szczepień i uzupełnienia – w razie potrzeby – dawek przypominających. Jako że dopiero od niedawna funkcjonuje w Polsce elektroniczna dokumentacja szczepień, na spotkanie z lekarzem medycyny podróży warto zabrać ze sobą książeczkę szczepień wieku dziecięcego lub kartę uodpornienia bądź jej kopię (dostępną zwykle w przychodni POZ).

Jak postępować w czasie podróży, żeby nie narazić się na ryzyko zachorowania?

Najważniejszą zasadą bezpieczeństwa w podróży jest właściwe do niej przygotowanie, w tym obowiązkowe i zalecane szczepienia ochronne przed wyjazdem. W trakcie podróży do krajów tropikalnych warto także pamiętać o podstawowych sposobach profilaktyki zdrowotnej:

• Podczas długich przelotów dbaj o nawodnienie organizmu, spaceruj i wykonuj ćwiczenia mięśni łydek, aby zapobiegać zakrzepicy. Możesz także użyć specjalnych podkolanówek uciskowych o zmiennym stopniu ucisku, a w niektórych sytuacjach wskazane są leki o właściwościach przeciwkrzepliwych

• Po przylocie zaplanuj czas na aklimatyzację do gorącego klimatu lub wysokości.

• W gorącym klimacie pij dużo wody i chroń skórę przed tropikalnym słońcem: stosuj krem z filtrem UV o współczynniku ochronnym SPF 15 lub wyższym.

• Korzystaj ze środków ochrony przed ukłuciami komarów i innych owadów (m.in. repelenty, moskitiery), a w podróży do regionów zagrożonych malarią stosuj leki zapobiegające tej chorobie, zgodnie z zaleceniami lekarza.

• W miejscach o złych warunkach sanitarnych ostrożnie wybieraj posiłki i napoje, najlepiej zgodnie z hasłem „ugotuj, zaparz, obierz albo zapomnij”.

• Unikaj przygodnych kontaktów seksualnych lub używaj prezerwatywy. W razie potrzeby pamiętaj o możliwości stosowania leków zapobiegających HIV/AIDS (profilaktyka przedekspozycyjna)

• Unikaj chodzenia boso, kąpieli i brodzenia w wodach śródlądowych - są to drogi zarażenia pasożytami w tropiku.

• Unikaj kontaktu ze zwierzętami – nie drażnij ich i nie dokarmiaj, pamiętaj o profilaktyce wścieklizny

• W krajach rozwijających się unikaj usług kosmetycznych, akupunktury i tatuażu, w razie potrzeby korzystaj tylko z renomowanych placówek opieki medycznej (w ten sposób uchronisz się przed różnymi chorobami zakaźnymi, np. WZW typu C)

Więcej informacji o zdrowiu w podróży można znaleźć w poradniku „Bezpiecznie w świat” https://szczepieniadlapodrozujacych.pl/poradnik-podroznika.

Kiedy przydaje się apteczka podróżna? Co należy do niej zabrać?

Apteczka podróżna – podobnie jak ubezpieczenie zdrowotne – może przydać się podczas każdej wycieczki. W podstawowe leki warto zaopatrzyć się zwłaszcza przed podróżą do krajów tropikalnych, regionów o złych warunkach sanitarnych oraz wypraw do miejsc oddalonych od placówek opieki medycznej. W takich miejscach dostęp do dobrej jakości leków może być utrudniony.

W apteczce podróżnej w tropiku przydają się m.in. leki do zapobiegania malarii, leki przeciwbiegunkowe, podstawowe leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwalergiczne oraz środki pierwszej pomocy. Szczegółowe wyposażenie apteczki najlepiej ustalić indywidualnie podczas konsultacji w poradni medycyny podróży – lekarz specjalista uwzględni wówczas potrzeby zdrowotne turysty, charakter podróży i zagrożenia w regionie docelowym.  

Uwaga! W niektórych krajach obowiązują restrykcyjne zasady dotyczące przewożenia leków przez granicę, zwłaszcza leków psychotropowych, uzależniających i przeciwbólowych (ale nie tylko). Informacje na ten temat są dostępne w serwisie MSZ dla podróżujących lub na stronach placówek konsularnych w kraju docelowym – koniecznie trzeba je sprawdzić przed wyjazdem.

Czy po powrocie z egzotycznej wycieczki trzeba wykonać jakieś badania? Kiedy warto zgłosić się do lekarza?

Po powrocie z podróży do krajów tropikalnych i rozwijających się warto zgłosić się do lekarza w każdym przypadku pojawienia się dolegliwości chorobowych. Szczególną sytuacją jest gorączka u podróżnych po powrocie z krajów zagrożonych malarią. W przypadku pojawienia się gorączki i jakichkolwiek innych, niepokojących objawów po podróży do regionów tropikalnych należy pilnie skonsultować się z lekarzem, przede wszystkim w celu potwierdzenia bądź wykluczenia malarii tropikalnej, która w krótkim czasie może prowadzić do zagrożenia życia. Najlepiej w takiej sytuacji zgłosić się do ośrodka zajmującego się medycyną tropikalną lub najbliższego szpitala zakaźnego i poinformować lekarza o swojej podróży.

Na badania w celu oceny zagrożenia chorobami tropikalnymi warto zgłosić się także po powrocie z długiego pobytu w krajach tropikalnych lub wielokrotnych wyjazdach do takich miejsc, podróży w złych warunkach sanitarnych, zachorowaniu w trakcie wyjazdu (nawet jeżeli dolegliwości minęły po powrocie) oraz narażeniu w podróży na choroby zakaźne i pasożytnicze np. po kontakcie z chorą osobą.

Gdzie szukać informacji o bezpieczeństwie zdrowotnym w podróży?

Najpewniejszym źródłem pełnej, rzetelnej i bieżącej informacji o profilaktyce zdrowotnej przed zagranicznym wyjazdem są lekarze w poradniach medycyny podróży – nic nie zastąpi osobistej konsultacji medycznej ze specjalistą. Jako uzupełnienie, zapraszamy do korzystania z niniejszej strony internetowej oraz poradnika „Bezpiecznie w Świat”. Inne źródła informacji na temat zdrowia w podróży to m.in. Główny Inspektorat Sanitarny, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC). Adresy wiarygodnych stron internetowych można znaleźć w zakładce „Pomocne linki”.