Pytanie do eksperta

Czy po powrocie z egzotycznej wycieczki trzeba wykonać jakieś badania? Kiedy warto zgłosić się do lekarza?

Do lekarza po podróży do krajów tropikalnych i rozwijających się warto zgłosić się w każdym przypadku pojawienia się dolegliwości chorobowych po powrocie do kraju. Szczególną sytuacją jest gorączka u podróżnych po powrocie z krajów zagrożonych malarią. W przypadku wystąpienia gorączki i jakichkolwiek innych, niepokojących objawów po podróży do regionów tropikalnych należy pilnie skonsultować się z lekarzem, przede wszystkim w celu potwierdzenia bądź wykluczenia malarii tropikalnej, która w krótkim czasie może prowadzić do zagrożenia życia. Najlepiej w takiej sytuacji zgłosić się do ośrodka zajmującego się medycyną tropikalną lub najbliższego szpitala zakaźnego.

Na badania w celu oceny zagrożenia chorobami tropikalnymi warto zgłosić się także po powrocie z długiego pobytu w krajach tropikalnych lub wielokrotnych wyjazdach do takich miejsc, podróży w złych warunkach sanitarnych, zachorowaniu w trakcie wyjazdu (nawet jeżeli dolegliwości minęły po powrocie) oraz narażeniu w podróży na choroby zakaźne i pasożytnicze np. po kontakcie z chorą osobą.

Jak postępować w czasie podróży, żeby nie narazić się na ryzyko zachorowania?

Podstawową zasadą bezpieczeństwa zdrowotnego w podróży jest właściwe do niej przygotowanie, w tym szczepienia profilaktyczne. Dodatkowo, będąc w krajach tropikalnych, należy przestrzegać kanonu zasad, które pozwalają ograniczyć ryzyko zachorowania. Zasady te dotyczą sposobu przygotowania jedzenia i picia, kontaktów z innymi ludźmi, ochrony przed owadami, postępowania ze zwierzętami czy opalania i kąpieli. Najważniejsze z tych zasad zostały opisane w zakładce „Jak przygotować się do egzotycznej podróży?”

Jakie zagrożenia czyhają na zdrowie turystów w tropiku?

Kraje tropikalne charakteryzuje występowanie „egzotycznych” drobnoustrojów powodujących choroby niespotykane w nasze strefie klimatycznej oraz większe niż w Europie zagrożenie infekcjami związanymi ze złymi warunkami sanitarnymi. Biorąc pod uwagę drogi zakażenia należy unikać niebezpiecznych zachowań, związanych z każdą z poniższych grupą chorób:

• choroby przenoszone drogą pokarmową (tzw. „choroby brudnych rąk”), takie jak m.in. WZW A, dur brzuszny czy biegunka podróżnych, przenoszone są przez poprzez zanieczyszczoną żywność, wodę pitną i inne napoje;
• choroby wektorowe, przenoszone przez owady lub kleszcze, w tym komary, muszki czy kleszcze, obejmują m.in. żółtą gorączkę, kleszczowe zapalenie mózgu i malarię;
• choroby odzwierzęce, m. in. wścieklizna, rozwija się najczęściej po pokąsaniu lub zadrapaniu przez chore zwierzę;
• choroby przenoszone drogą krwi i przez kontakt z wydzielinami, takie jak zakażenie wirusem WZW B, WZW C lub HIV, na które zapada się w wyniku kontaktów seksualnych lub zbiegów medycznych i kosmetycznych.

Co daje ubezpieczenie z punktu widzenia ochrony zdrowia w podróży?

Ubezpieczenie w podróży pozwala chronić się głównie przed skutkami finansowymi niepożądanych zdarzeń. Jednak ubezpieczenie medyczne pomoże również chronić zdrowie w czasie dalekich wojaży. Warto uświadomić sobie, że publiczna służba zdrowia w krajach rozwijających się oferuje ograniczony zakres świadczeń, a ich poziom znacznie odbiega od tego, do którego jesteśmy przyzwyczajeni w Europie. Warto dodać przy tym, że w krajach tych panuje ogólnie niski poziom warunków sanitarnych. W razie konieczności leczenia w czasie wyjazdu tylko wykupienie odpowiedniego ubezpieczenia umożliwi nam leczenie w placówkach prywatnej służby zdrowia o wysokich standardach.

Co powinien zabrać ze sobą na wyjazd przezorny turysta?

Przygotowania do egzotycznej podróży powinny obejmować m.in. skompletowanie apteczki podróżnika. Jest to o tyle ważne, że dostęp do oryginalnych leków, sprzedawanych w Europie, w krajach rozwijających się jest utrudniony. Apteczka powinna zawierać podstawowe medykamenty, które pomogą rozwiązać drobne problemy zdrowotne, takie jak problemy żołądkowo-jelitowe, oparzenie słoneczne, przeziębienie czy ból. W razie wyjazdu do regionów tropikalnych podróżny może potrzebować leków do zapobiegania malarii oraz środków stosowanych w biegunce podróżnych. Dokładny skład apteczki podróżnika warto skonsultować z lekarzem medycyny podróży pod kątem konkretnego wyjazdu. Poza lekami, warto zastanowić się nad wzięciem odpowiedniej odzieży, a także repelentów, które odstraszą przenoszące choroby owady. Dodatkową ochronę umożliwi wykupienie polisy ubezpieczeniowej.

Czy przed wyjazdem wystarczy poradzić się lekarza pierwszego kontaktu?

Najpewniejszym źródłem rzetelnej i bieżącej wiedzy o profilaktyce zdrowotnej przed zagranicznym wyjazdem jest lekarz medycyny podróży. Tylko specjalista może udzielić pełnej informacji na temat zagrożeń dla zdrowia w rejonie podróży, zalecanych szczepień, przygotowania do wyjazdu oraz bezpiecznego postępowania już w trakcie jego trwania. Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej może pomóc w przygotowaniach do podróży zdrowej, dorosłej osoby do miejsc o niewielkim zagrożeniu zdrowotnym, jednak porad w zakresie chorób tropikalnych czy aktualnej sytuacji epidemiologicznej w różnych częściach świata powinien udzielać lekarz specjalista. W przypadku, gdy nie ma możliwości konsultacji z lekarzem medycyny podróży, lepszym rozwiązaniem niż poleganie na informacjach zdobytych samodzielnie jest konsultacja u internisty. Konsultacja z lekarzem pierwszego kontaktu lub innym lekarzem prowadzącym jest wskazana w celu oceny bezpieczeństwa podróży oraz szczególnych zaleceń profilaktycznych w przypadku podróżnych z różnego rodzaju chorobami przewlekłymi.

Gdzie szukać informacji o bezpieczeństwie zdrowotnym w podróży?

Najpewniejszym źródłem pełnej, rzetelnej i bieżącej informacji o profilaktyce zdrowotnej przed zagranicznym wyjazdem jest lekarz medycyny podróży. Specjalista powinien udzielić informacji na temat zagrożeń dla zdrowia w rejonie podróży, zalecanych szczepień, przygotowania do wyjazdu oraz bezpiecznego postępowania już w trakcie jego trwania np. profilaktyki malarii w razie podróży do krajów zagrożonych tą chorobą. Aby uzupełnić te informacje, warto skorzystać ze źródeł internetowych, w tym z niniejszej strony. Przydatne witryny w języku polskim prowadzą Główny Inspektorat Sanitarny i Państwowy Zakład Higieny, a w języku angielskim – Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz Centrum Zwalczania i Zapobiegania Chorobom (CDC). Adresy tych i innych stron internetowych można znaleźć w zakładce „Pomocne linki”. Inne chętnie wykorzystywane źródła wiedzy z zakresu medycyny podróży to przewodniki turystyczne oraz prasa turystyczna, warto jednak zawsze upewnić się, co do wiarygodności i aktualności prezentowanych w nich informacji i zaleceń medycznych.

Jakie informacje warto przygotować na konsultację przed szczepieniami w poradni medycyny podróży?

W celu ustalenia odpowiedniej profilaktyki przed wyjazdem, na spotkanie z lekarzem medycyny podróży warto przygotować informacje dotyczące trasy podróży (niekiedy pomocne są szczegółowe dane dotyczące odwiedzanych miejsc w poszczególnych krajach), charakteru wyjazdu, warunków pobytu i planowanych aktywności, terminu i długości podróży. Często potrzebne są także informacje na temat stanu zdrowia turysty m. in. w zakresie dotychczasowych szczepień, chorób przewlekłych, stosowanych na stałe leków, alergii lub innych ważnych okoliczności zdrowotnych, takich jak np. planowana lub obecna ciąża, czy karmienie piersią.

Czy do zaszczepienia potrzebna jest recepta?

Wszystkie szczepionki stosowane w medycynie podróży wydawane są na receptę. Dodatkowo, przed zaszczepieniem niezbędna jest konsultacja z lekarzem. W praktyce, najlepszym rozwiązaniem jest wizyta w specjalistycznej przychodni medycyny podróży, gdzie można uzyskać kompleksową informację o profilaktyce zdrowotnej przed wyjazdem, zostać zakwalifikowanym do odpowiednich szczepień i od razu, na miejscu otrzymać szczepionkę.

Ile kosztuje komplet szczepień przed wyjazdem za granicę?

Koszt wykonania kompletu szczepień przed pierwszym wyjazdem za granicę do krajów tropikalnych wynosi zazwyczaj kilkaset złotych. Zależy on przede wszystkim od ich zakresu, związanego m.in. z kierunkiem podróży. Przy szacowaniu kosztów szczepień warto wziąć pod uwagę, że chronią one przez długi okres – w zależności od zastosowanej szczepionki, przez kilka lat lub nawet do końca życia.

Czy szczepionki otrzymane w młodości w ramach tzw. Kalendarza Szczepień chronią w przypadku wyjazdu?

W ramach tzw. Kalendarza Szczepień dzieci i młodzież w Polsce otrzymują wiele szczepionek rutynowo i bezpłatnie. Wykonanie części z nich, takich jak te przeciw tężcowi, błonicy czy poliomyelitis, zaleca się przed podróżą zagraniczną również w wieku dorosłym. Wynika to z faktu, że do utrzymania odporności przeciw tym chorobom, mimo wcześniejszej immunizacji, niezbędne są dawki przypominające. Inny przypadek stanowi ochrona przed chorobami wywoływanymi przez meningokoki. W tym przypadku również zaleca się zaszczepienie przed podróżą, nawet jeśli zostało wcześniej zrealizowane w ramach kalendarza szczepień dla dzieci. Wynika to z różnic w występowaniu geograficznym poszczególnych szczepów bakterii meningokoków.

Przed jakimi chorobami zakaźnymi można ochronić się za pomocą szczepień ochronnych ?

W Polsce dostępne są szczepionki ochronne przeciwko wielu chorobom występującymw tropikach (i nie tylko). Tą drogą można zabezpieczyć się przed m. in.: WZW A, WZW B, durem brzusznym, tężcem, błonicą, poliomyelitis, krztuścowi, chorobom wywoływanym przez meningokoki, wścieklizną, żółtą gorączką oraz kleszczowym zapaleniem mózgu. Niestety, mimo wieloletnich badań, dotychczas nie udało opracować się skutecznej szczepionki przeciw malarii, choć prace nad nią są bardzo zaawansowane. Warto pamiętać, że po zaszczepieniu organizm potrzebuje czasu, żeby wytworzyć odporność, a niekiedy potrzebne jest podanie kilku dawek szczepionki przed wyjazdem, dlatego na wizytę u lekarza medycyny podróży najlepiej udać się co najmniej na 6 tygodni przed podróżą.

Czy wykonywanie szczepień przed wyjazdem jest obowiązkowe?

Szczepienia wykonywane przed wyjazdami zagranicznymi można podzielić na zalecane i obowiązkowe. W większości przypadków ich podanie jest zalecane, czyli dobrowolne. Rekomendacje w tym zakresie formułują organizacje zdrowia, takie jak np. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), dla regionów, gdzie ryzyko infekcji jest stosunkowo duże. Podejmując decyzję o zaszczepieniu, poza miejscem docelowym podróży bierze się również pod uwagę aktualną sytuację epidemiologiczną, charakter podróży i planowane warunki pobytu oraz zajęcia w podróży, stan zdrowia osoby podróżującej, a także wcześniejsze uodpornienie. Szczepienia obowiązkowe przeciw żółtej gorączce (żółtej febrze) obowiązują przy wjeździe do niektórych krajów w Afryce i Ameryce Południowej (a podczas podróży przez wiele różnych regionów świata także w licznych innych państwach strefy tropikalnej), a przeciw zakażeniom meningokokowym – do Arabii Saudyjskiej. Brak ich wykonania może oznaczać odmowę wjazdu do kraju, który ich wymaga, przymusowe szczepienie na granicy lub kwarantannę na koszt podróżnego.

Opracowano we współpracy merytorycznej z dr Agnieszką Wroczyńską